|
Lasy w Bieszczadach to najbardziej rzucający się w oczy element krajobrazu. Nic więc dziwnego, że przyciągały uwagę badaczy. Podstawy współczesnej wiedzy o zbiorowiskach leśnych Bieszczadów dostarczyły prace Zarzyckiego (1963) oraz Michalika (1993) i Michalika i Szarego (1997). Natomiast badania nad składem gatunkowym i strukturą drzewostanów w Bieszczadzkim Parku Narodowym przeprowadzili Przybylska i Kucharzyk (1999).
Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że większość lasów bieszczadzkich ma charakter naturalny, tzn. mimo długotrwałej gospodarki w przeszłości zmiany nie były do tego stopnia głębokie, by całkowicie zniekształciły skład i strukturę drzewostanów. Niektóre fragmenty lasów, szczególnie położone w niedostępnych miejscach, określane są nawet jako lasy o charakterze pierwotnym.
Najbardziej rozpowszechnionym na terenie Parku zespołem leśnym jest buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum. Typowymi dla niej gatunkami są żywiec gruczołowaty Dentaria glandulosa – subendemit karpacki, żywokost sercowaty Symphytum cordatum i sałatnica leśna Aposeris foetida – gatunki wschodniokarpackie. Wczesną wiosną pojawia się, niekiedy masowo, chroniona śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis. W zależności od lokalnych warunków siedliskowych buczyna karpacka zróznicowana jest na kilka podzespołów. Najczęściej spotykany jest podzespół typowy (Dentario glandulosae-Fagetum typicum), rosnący na siedliskach świeżych, w którym rosnie rzadki gatunek wschodniokarpacki – lulecznica kraińska Scopolia carniolica.
Podzespół ten zróżnicowany jest na kilka wariantów, z których najbardziej rzucający się w oczy jest wariant paprociowy, z dominacją w runie kilku gatunków paproci. Siedliska zdecydowanie wilgotne preferują podzespoły: z czosnkiem niedźwiedzim Allium ursinum - Dentario glandulosae-Fagetum allietosum i z miesiącznicą trwałą Lunaria rediviva - Dentario glandulosae-Fagetum lunarietosum. Z kolei podzespół z kostrzewą górską Festuca drymeja - Dentario glandulosae-Fagetum festucetosum drymejae, zwany również buczyną trawiasto-turzycową zajmuje stanowiska suche, na stromych, kamienistych zboczach. Buczyna karpacka tworzy w Bieszczadach górna granicę lasu, co jest ewenementem w tej części Karpat. Przy górnej granicy lasu występuje podzespół ziołoroślowy Dentario glandulosae-Fagetum athyrietosum distentifoliae, z dużym udziałem w runie gatunków subalpejskich. Drzewostan ma pokrój skarlały, drzewa są pokrzywione, stąd ta postać lasu bukowego nosi nazwę buczyny krzywulcowej.
W pobliżu górnej granicy lasu, na siedliskach wilgotnych rzadko pojawia się ciemiernik czerwonawy Heleborus purpurascens.
Drugim typem lasów bukowych w BdPN są kwaśne buczyny Luzulo nemorosae-Fagetum. Są one znacznie uboższe, zajmują stanowiska na stromych stokach, grzbietach, w miejscach gdzie zachodzą procesy przemywania i zakwaszania gleb. Również kwaśne buczyny wykazują wewnętrzne zróżnicowanie na kilka podzespołów, z których najbardziej rozpowszechnione są: podzespół typowy Luzulo nemorosae-Fagetum typicum, z panującą kosmatką gajową Luzula nemorosa, oraz podzespół trzcinnikowy Luzulo nemorosae-Fagetum calamagrostietosum, z trzcinnikiem leśnym Calamagrostis arundinacea.
Bardzo małe powierzchnie zajmuje zespół dolnoreglowego boru jodłowo-świerkowego Abieti-Piceetum montanum, w którym występuje liczydło górskie Streptopus amplexifolius. Spotykany jest raczej w niższych położeniach. Niewykluczone, że częściowo jest on ukształtowany przez człowieka. Na pochyłych i kamienistych zboczach eksponowanych ku północy (N, NE, NW) pojawiają się niewielkie płaty jaworzyny górskiej Lunario-Aceretum, zbiorowiska, w którym dużą rolę odgrywają w warstwie krzewów porzeczka skalna Ribes petreum i róża alpejska Rosa pendulina, a w warstwie runa liczne paprocie. Podobne siedliska, zwłaszcza na rumowiskach skalnych zasobnych w węglan wapnia, zajmuje jaworzyna górska z języcznikiem zwyczajnym Phyllitis scolopendrium - Phyllitido-Aceretum. Przy górnej granicy, na nasłonecznionych obrywach i ściankach skalnych występuje jaworzyna karpacka Sorbo-Aceretum carpaticum z panującą w drzewostanie wysokogórską odmianą jarzębiny Sorbus aucuparia var. glabrata.
Zbiorowiskiem dość rozpowszechnionym w wysokich partiach Bieszczadów, lecz rzadkim w skali Karpat, jest wschodniokarpacka jaworzyna ziołoroślowa Aceri-Fagetum. Charakteryzuje się ona karłowatym, krzywulcowym drzewostanem oraz bujnym runem, w którym duży udział mają subalpejskie gatunki ziołoroślowe.
Niewielkie powierzchnie na terenach zabagnionych, u podnóży zboczy lub wzdłuż wolno płynących wód zajmuje zespół olszyny bagiennej Caltho-Alnetum. Natomiast nad potokami i rzekami, na terasach zalewowych pospolicie wykształca się bardzo bogate zbiorowisko olszynki karpackiej Alnetum incanae carpaticum. Rośnie na glebach aluwialnych, w runie często pojawiają się gatunki pochodzące z innych zbiorowisk, których diaspory zostały przyniesione przez wodę. W olszynce karpackiej spotkać można wiele roślin górskich, np. tojad wschodniokarpacki Aconitum lasiocarpum i tojad wiechowaty A. paniculatum, śnieżycę wiosenną Leucoium vernum subsp. carpaticum, knieć górską Caltha laeta i smotrawę okazałą Telekia speciosa. Tu ma centrum występowania chroniona paproć pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris. Olszynki na potokami przeplatają się z tzw. łopuszynami - bardzo charakterystycznymi zbiorowiskami lepiężników (l. wyłysiałego Petasites kablikianus i l. różowego P. hybridus), roślin o ogromych liściach.
W najniższych partiach BdPN znaleźć można płaty nawiązujące do zbiorowiska grądu subkontynentalnego Tilio-Carpinetum, lasu typowego dla piętra pogórza. Są to bogate, wielogatunkowe lasy liściaste ze zróżnicowanym runem o charakterze mezofilnym.
Na terenie Parku spotkać można również fragmenty lasów silnie zmienionych przez gospodarkę ludzką czy wręcz lasów sztucznych. Takie zbiorowiska, o zaburzonej strukturze i składzie gatunkowym, powinny być w przyszłości stopniowo przebudowywane w kierunku lasów naturalnych.
Michalik (1993) przeprowadził waloryzację zbiorowisk leśnych, biorąc pod uwagę częstość i zasięg ich występowania. Do najcenniejszych zaliczył występujące wyłącznie w Bieszczadach - jaworzynę ziołoroślową Aceri-Fagetum i ziołoroślową buczynę krzywulcową Dentario glandulosae-Fagetum athyrietosum distentifoliae - oraz typowe zbiorowisko wschodniokarpackie - buczynę trawiasto-turzycową Dentario glandulosae-Fagetum festucetosum drymejae, sięgającą jeszcze do Beskidu Niskiego. Bardzo rzadkie lub rzadkie są lasy jaworowe - Sorbo-Aceretum carpaticum, Phyllitido-Aceretum i Lunario-Aceretum. Niezbyt często występują także olszyny bagienne Caltho-Alnetum oraz podzespoły buczyny karpackiej - z czosnkiem niedźwiedzim i miesiącznicą trwałą. Te zbiorowiska szczególnie wyróżniają Bieszczadzki Park Narodowy na tle innych parków Polski i Karpat.
|
Bieszczadzki
